‘اچا برج لاہور دا…’ تک پنجابی لوکگیتاں دا اجیہا مہاندرا اے جس وچ بدلاء کیتے بغیر اس توں اگلیاں تکاں وچ گیت کاراں نے آپو اپنے انداز نال تبدیلی کردیاں اس گیت نوں نویں پچھان دین دا اپرالا کیتا۔ کسے حد تک اوہ کامیاب وی راے ہن۔ اس گیت نوں گاؤن والے گائکاں وچوں لوک گلوکار سریندر چھندا نے سبھ توں ودھیرے شہرت حاصل کیتی اے۔ اس نے ایہہ گیت ‘اچا برج لاہور دا، تے میں کھڑی سکاواں کیس…’ دے روپ وچ سروتیاں ساہمنے رکھیا۔ سرحد پار ایہہ گیت بدلیاں ہوئے شبداں ‘اچا برج لاہور دا، ہیٹھ وگے دریا وے ماہیا…’ نال گایا گیا۔ اک ہور پاکستانی فنکار نے اس گیت وچ پھیر بدل کردیاں اس دے بول اتے مطلب بالکل بدل دتے: ‘اچا برج لاہور دا، جتھے بلدے چار چراغ۔ اک پاسے دا داتا وارث، اک دا مادھو لال۔ اک پاسے شاہ عنایت، دوجے پاسے شاہ جمال…۔’ سرحد پار دے اک ہور گیت کار نے اس دے بول بدل کے اس طرحاں پیش کیت- ‘اچے برج لاہور دے، جتھے وسدے چار مشال۔ اک پاسے میاں میر دی بستی، اک دا شاہ جمال۔ اک پاسے دا داتا مالک، اک دا مادھو لال…۔’ اک پاکستانی ناول کار اشفاق احمد نے ‘اچے برج لاہور دے’ سرلیکھ ہیٹھ ناٹک دے روپ وچ اک کتاب وی لکھی اے۔
بھارت اتے پاکستان دے ‘اچا برج لاہور دا…’ گیت نال متعلق مطلب تے مطلب آپس وچ بالکل میل نہیں کھاندے، پر ایہناں وچ لاہور دا اچا برج سانجھا رہا۔ اک سچائی ایہہ وی اے کہ گیت کاراں تے فنکاراں نے اس لوک گیت صدقہ خوب شہرت حاصل کیتی، پر اوہ چاہ کے وی لاہور دے اچے برج نال انصاف نہیں کر سکے۔ کیوں جو ایہناں گیتاں نوں سنن والے سروتے اج وی لاہور دے اچے برج دی اصلیت، ہوند اتے اتہاس توں پوری طرحاں بے خبر ہن۔
لوکگیتاں وچ محض تکبندی لئی استعمال کیتے گئے ‘لاہور دے اچے برج’ شبد اتھوں دے شاہی قلعے دے سمن برج لئی ورتے گئے ہن جس دی مغل اتے سکھ اتہاس وچ خاص اہمیت رہی اے۔ فارسی وچ سمن برج نوں مثمن برج کیہا جاندا اے جس دا مطلب ہندا اے اٹھ بھجاواں والا برج۔ لاہور دے اچے برج ناں نال لوکگیتاں راہیں مشہوری حاصل کرن والے شاہی قلعے دے سمن برج دی اساری مغل بادشاہ اکبر نے کروائی سی۔ مغل بادشاہ شاہ جہاں اس برج نوں اپنی رہائش وجوں استعمال کردا رہا۔ افغان حملہ آور احمد شاہ درانی نے لاہور فتح کرن تے اسے برج وچ اپنا دربار سجایا۔ 27 نومبر 1798 نوں جدوں شیر-اے-پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ نے احمد شاہ درانی دے پوترے شاہ زمان نوں للکاردیاں تن وار اس برج تے حملہ کیتا، اس ویلے اوہ اتھے ہی ٹھہریا ہویا سی۔ مہاراجے نے لاہور تے اختیار کرن توں بعد اس یادگار دی نوَ-اساری کروائی، پر پرانے ڈھانچے وچ کوئی تبدیلی نہیں کیتی۔
لاہور دے قلعے دے شیش محل نال لگدے اس یادگار نوں شیر پنجاب اپنے نجی تے لاہور دربار دے دفتری کارجاں ہتّ استعمال کردا رہا۔ انہیں دنیں دریا راوی اس یادگار دیاں باہری دیواراں نال کھہِ کے لنگھدا سی اتے دریا وچ برجاں دے پرچھاویں وکھائی دندے سن۔ شاید اسے مورت نوں ‘اچا برج لاہور دا، ہیٹھ وگے دریا وے ماہیا…’ گیت دے روپ وچ کلمبدھّ کیتا گیا ہووے۔ موجودہ ویلے دریا اتھوں تقریباً ساڈھے تن کلومیٹر دور جا چکیا اے۔ دریا دے اس پرانے حصے نوں بڈھا دریا کہہ کے مخاطب کیتا جاندا اے۔
الیگزینڈر برنز نے 1831 وچ ثمن برج ویکھیا اتے اپنے سفرنامے وچ بڑی خوبصورتی نال اس دا ویروا درج کیتا۔ اوہ لکھدا اے کہ کمریاں دے اندر کچّ دیاں بوتلاں وچ رنگ-برنگا پانی پایا ہون کرکے روشنی وچ وکھرا ہی نظارہ دکھ رہا سی۔ اسے بھون وچ مہاراجے دا رات نوں سون والا کمرہ وی سی جتھے اس دی چاندی دی کرسی رکھی ہوئی سی۔ اس بھون دیاں دیواراں نوں کشمیری شالاں نال سجایا گیا سی۔ اس بھون وچ جنا وی فرنیچر رکھیا ہویا سی، اوہناں سبھ تے چاندی تے سونے دے پترے چڑھے ہوئے سن۔ شاہی مہماناں دے منورنجن لئی مہاراجے ولوں اتھے ہی محفلاں سجائیاں جاندیاں سن۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنے حکمرانی دور دوران ہی اس دے پاس سنگمرمری اٹھ-درا اساریا۔ شاہی شانو-شوکت دے گواہ راے اسے سمن برج وچ انگریزی حکمرانی ویلے دسمبر 1846 وچ مہارانی جند کور نوں قید کرکے رکھیا گیا اتے بعد وچ اگست 1847 وچ اس نوں شیخپورا دے قلعے وچ نظربند کر دتا گیا۔ اس طرحاں لوکگیتاں وچلا ایہہ ‘اچا برج’ بنام لاہور دے قلعے دا سمن برج لوکگیتاں دا مہاندرا ہون دے نال-نال سکھ اتہاس نال متعلق کئی اہم واقعے دا گواہ رہا اے۔
کوئی تبصرے نہیں:
ایک تبصرہ شائع کریں